Het probleem van de zwangerschap - Op mannenjacht met Marion van de Coolwijk

Waarom moeten we bij de jacht zo vaak aan vrouwen denken? Was de jacht niet juist een manier voor de man om even te ontsnappen aan het huis, aan de sleur en de morele druk van de vrouw? Toch begint het op te vallen dat er altijd vrouwen in het spel zijn wanneer ik het thema jacht weer tegenkom. Kan ook zijn dat het iets over mij zegt. Misschien gebruik ik dit thema om het over vrouwen te hebben, wat ik anders niet goed durf.

Terugdenkend aan de thriller Mannenjacht van Marion van de Coolwijk, dat ik 's nachts als luisterboek tot me nam, valt al meteen op dat de auteur een vrouw is. De doelgroep is ongetwijfeld de vrouw die zichzelf verdeeld voelt. Ze heeft, net als de man die ik hierboven typeerde, af en toe behoefte om te ontsnappen aan de sleur en de druk van de moraal. Zo ontstaan er twee tegengestelde idealiseringen. Thuis is heldin Els in gezelschap van Frank, een leraar met burn-out. Elders heb je Peggy, psycholoog en bordeeldirecteur. Peggy gaat op jacht naar mannen, die elkaar regelmatig ontmoeten op een jacht, het 'Mannenjacht'. Onder wie dus leraar Frank. Els ruikt onraad, en gaat op jacht naar Peggy.

Zo bezien is er een herkenbaar patroon, zij het dat de vrouwen nu de jagers zijn en de mannen de prooi. Het traditionele rolpatroon is doorbroken, omgekeerd. Toch is er in de tradities nog een rolpatroon waarin de vrouw jager is. Ik denk met name aan Artemis, of, zoals ze bij de Romeinen heet, Diana. Laat nu net die naam Diana voorkomen in de thriller van Van de Coolwijk. Als een herinnering aan de oude mythes, of misschien wel meer dan dat.

In de vorige blog uit deze serie maakten we al kennis met een moderne Diana. Ze combineerde seksuele ontremming met kuisheid. Maar de oude godin Diana heeft meer pijlen op haar boog. Ze heeft een gelofte van kuisheid afgelegd, en is tegelijk de godin met zorg voor de zwangerschappen. Een wonderlijke combinatie. Maar het is vooral deze combinatie die ons een sleutel in handen geeft om te zien in welk opzicht de vrouwenthriller meer is dan slechts een omkering van jager en prooi.

Nu doet zich meteen wel het probleem voor dat je bij de bespreking van een plotgevoelig boek niet mag spoilen. Dat risico valt dan wel weer mee als je zoals nu met mij als een marginale filosoof te maken hebt. Zelfs als die de plot verraadt, dan zal het de grote meerderheid hoe dan ook ontgaan. Wel kan ik gerust verklappen dat ik een overeenkomst zie van dit spoilprobleem met de kwestie van de zwangerschap. Het verhaal gaat zwanger van een ontknoping, en die zwangerschap moet je respecteren.

Er is nog een andere reden voor mij om terughoudend te zijn. De mythes rond godin Diana leren ons dat mannen op hun hoede moeten zijn. Denk aan Actaion die Diana naakt zag baden, met haar nimfen. Ze ontdekten de voyeur, veranderden hem in een hert en verscheurden hem. Ook helpt het niet om je te voor te doen als vrouw, zoals koning Pentheus die de geheime rituelen van de Dionysus-aanhangsters wilde bekijken. Zijn lot was al even fataal. Het is dus beter om het spoilgevaar te respecteren en enigszins in nevelen te spreken.

De Diana van de thriller Mannenjacht verschilt van de godin doordat ze wel zwanger raakt. Maar het is allerminst een prettige, gewenste zwangerschap. Dat heeft te maken met de rol van haar ouders, een liefdevolle vader en een moeder die hem en haar dochters binnen de perken probeert te houden. Liefhebbers van mythes zullen meteen denken aan de ontvlambare Juno, godin van het huwelijk, die steeds weer moet aanzien hoe haar man Jupiter vreemdgaat. Zo ook met de titanendochter Latona. Juno verjaagt haar als ze ontdekt dat ze door Jupiter is bezwangerd. Alleen het eiland Delos wil haar ontvangen. Daar baart Latona de tweeling Diana en Apollo.

Goed, de verhoudingen lopen niet helemaal parallel, maar dat is ook niet waarnaar ik op zoek ben. Het verband met de mythe wijst ergens heen, iets rond de kwestie van de zwangerschap. De zwangerschap die het merkteken bij uitstek is waardoor (vooralsnog) vrouwenrollen niet zonder restverlies overdraagbaar zijn op mannenrollen, en andersom. Hoe brengt Mannenjacht ons hierin verder?

Misschien heeft de kuisheidsgelofte van Diana iets te maken met het wrede lot van haar moeder Latona. Diana heeft zorg om zwangerschappen, vooral als die veroorzaakt zijn door liefdevolle vaders, vaders die iets té liefdevol waren. Daar ontstaan problemen die moeten worden opgelost. Het is dan niet raadzaam om niets te doen. Of, zoals het motto van de thriller al op de eerste bladzijde ons vertelt:

'Als je ergens voor gaat, heb je kans om te verliezen. Als je niet gaat, heb je al verloren.'

Was getekend: Barack Obama. We houden van Obama vanwege zijn positieve elan, en Obama houdt van ons. Maar er is dus iets aan de hand met die liefdevolle vaders...

Wat het precies is, dat kan ik u dus niet helemaal uitleggen. Maar goed, laat ik toch een tipje van de sluier oplichten. De actie van Peggy verkeert in zijn tegendeel. Ze wordt een soort Oedipous die steeds meer ontdekt hoe ze zelf betrokken is in de problemen die ze probeert op te lossen. Een belangrijke rol speelt daarin een scène, waarin ze bevestiging voor haar plannen zoekt bij haar zus Diana. Die zit in een ggz-instelling in het bos. Het is herfst. Peggy houdt van de herfst. De natuur gaat dood, maar maakt zodoende plaats voor nieuw leven. Diana kan haar zus niets vertellen, in haar geestelijke toestand. Wel kan ze via een tekening iets op indirecte wijze duidelijk maken.

En zo belanden we langzaam in het domein van het orakel. De vrouw als spreekbuis van de god, of de god zelf die spreekt via een vrouw. Hoe dan ook zijn vrouwen altijd uitgeleverd aan orakels. Ze hebben zorgen, willen iets rechtzetten, maar daarvoor is meer helderheid nodig dan hun doorgaans wordt gegund. Onder deze omstandigheden loopt nietsdoen uit op een ramp, maar actie ook. En ze kunnen geen verhaal halen bij Obama, want die had hun niets beloofd...

Hoe deze tragiek overigens samenhangt met de politieke problemen van Amerika, hadden we verkend via de film Se7en. Ook daar was de zwangerschap het teken des onderscheids. Rechercheur Brad Pitt wil de misdaad bestrijden, maar zijn vrouw is zwanger en kan dit niet met hem delen, precies doordat Brad steeds op pad is. Ze komen van het platteland, en begrijpen de stad niet. Het is niet altijd erg als je de stad niet begrijpt, maar wel als je zwanger bent en niet wil dat je kind opgroeit in een misdadige wereld. Dan val je makkelijk terug op liefdevolle vaderfiguren de je van alles beloven.

Het probleem met die vaders is dat ze teveel of juist te weinig macht hebben, en in beide gevallen dus niet stuurbaar. In de mythes hebben ze ingezien dat je het huwelijk beter aan de moeder kunt overlaten, maar die is weer niet machtig genoeg om die vaders in de hand te houden. En zo blijven de drama's zich ontrollen.

Misschien is er toch zoiets als een oplossing, of een verandering van blikveld. In Mannenjacht krijgt Peggy jeugdfoto's onder ogen (waarover ik niet teveel mag zeggen). Het gezin bezoekt de dierentuin van Emmen. Op de achtergrond staat een mannetjesleeuw met zijn bek open, waarbij zijn glinsterende tanden volop zichtbaar zijn. Ook op andere momenten van de thriller speelt de natuur een niet te overschatten achtergrondrol. De mannenboot ligt in de zee, het element van geborgenheid dat ineens kan omslaan in een bedreiging waarin je geen houvast meer hebt.

Diana is de godin die vertrouwd is met de elementen. Er wordt verteld dat ze de jager Orion doodde, en hem veranderde in de bekende sterrengroep. Orion was volgens mythenverzamelaar Pseudo-Apollodorus een enorme mannenfguur, en uit de aarde geboren. Maar Poseidon gaf hem het vermogen om over zee te wandelen. Steeds verloopt de jacht via de elementen waarmee Diana vertrouwd is.

Ook voor christenen of post-christenen is die vertrouwdheid met de elementen van belang. Diana heeft best wel kenmerken overgedragen op Maria, de maangodin zien we terug in de bekende beelden waar Maria op de maansikkel staat. Maar is Maria niet ook kuis, en tegelijk zwanger? Ik kan het niet laten om in dit verband te wijzen op mijn begaafde zus, genoemd ook naar Maria, die een mooi boek heeft geschreven met de titel Vol verwachting - In gesprek met kinderloze moeders. Ergens moet er toch een zinvol verband bestaan tussen de liefdevolle vader en de elementaire natuur, waarmee vrouwen door het probleem van de zwangerschap vertrouwd zijn. Laten we zeggen dat vrouwen ons mannen in verband kunnen brengen met iets groters, wat ons mannen ertoe kan brengen ons in te tomen, een beetje respect en voorzichtigheid te betonen.

Ik moet het hierbij laten, uit voorzichtigheid zoals gezegd. Maar ook om de suspense te respecteren, de zwangerschap zoals we die terugzien in bijvoorbeeld thrillers. Zijn vrouwen zoals gezegd overgeleverd aan orakels, mannen zien de problemen niet. Ze verbroederen zich al drinkend op hun jacht, hangen burn-out of bloggend op de bank.